vijñāna
Sanskrit: विज्ञान vijñāna
Pāli: विञ्ञाण viññāṇa
Tibetan: རྣམ་པར་ཤེས་པ་ rnam par shes pa
Thai: วิญญาณ
English: consciousness
Grammatical information:
upasarga vi + the root jñā (to know, to be aware of) + the kr̥t-pratyaya lyuṭ, variously interpreted as the action of awareness, the agent, or the instrument
ข้อมูล ไวยากรณ์ (วฺยากรณ) :
สันสกฤต: วิชฺญาน อ่าน: วิ-ชญา-นะ
อุปสรฺค วิ + ราก ชฺญา (การรับรู้, การตระหนักรู้) + กฤตฺ-ปฺรตฺยย ลฺยุฏฺ แปลเชิงการกระทำของสติ, ผู้กระทำ(กรฺตฤ) หรือ เครื่องมือ (กรณ)
Further information:
In its broadest meaning, vijñāna is defined as the specific cognition of an object/domain (viṣaya-prativijñapti; vastu-vijñapti, etc.).
In the context of the five aggregates (skandha), it is said to be taught last as it is the most difficult to recognize; it constitutes the most basic aspect of mind (citta), apprehending the mere object rather than its features (viśeṣa), as the mental factors (caitta) do.
In the context of the twelve links of dependent origination (pratītyasamutpāda), it refers specifically to the linking consciousness between one life and the next.
ข้อมูลเพิ่มเติม:
ความหมายโดยกว้าง วิญญาณระบุถึงการรับรู้เฉพาะของวัตถุ/ขอบเขต (วิษย-ปฺรติวิชฺญปฺติ; วสฺตุ-วิชฺญปฺติ, ฯลฯ)
ในบริบทของขันธ์5 คำสอนระบุวิญญาณในท้ายสุดเพราะการจำแนกออกนั้นยากที่สุด วิญญาณนั้นประกอบด้วยรูปการพื้นฐานของจิต(จิตฺต) รับรู้เพียงวัตถุ โดยไม่รวมล้กษณะอาการ(วิเศษ)ตามที่องค์ประกอบทางใจ(เจตสิก)(ไจตฺต)กระทำ
ในบริบทของ ปฏิจจสมุปบาท เป็นระบุเฉพาะถึงการเชื่อมโยงของวิญญาณของชีวิตหนึ่งและชีวิตต่อไป
Examples:
pratītya mātāpitarau yathoktaḥ putrasambhavaḥ |
cakṣūrūpe pratītyaivam ukto vijñānasaṃbhavah ||55||
以父母為因 汝說有子生
如此緣眼色 說有識等生
| ji ltar pha daṅ ma dag la | | brten nas bu ni ’byuṅ bśad pa |
| de bźin mig daṅ gzugs brten nas | | rnam par śes pa ’byuṅ bar bśad |
The birth of a son is conditioned by the mother and the father;
even so it is stated that the production of consciousness is conditioned by a sense, e.g. the eye and its object, viz. the object visible.
(Ratnāvalī: https://www2.hf.uio.no/polyglotta/index.php?page=record&view=record&vid=69&mid=117279)
---
vijñānavedanāsaṃjñāsaṃskārāṇām ca sarvaśaḥ |
pratyekam ātmavaiyarthyād vaiyarthyaṃ paramārthataḥ ||61||
識受想及行 一一體不成
不合乘緣生 非有故無合
| rnam śes tshor daṅ ’du śes daṅ | | ’du byed rnams kyaṅ thams cad du |
| so sor bdag ñid don med phyir | | dam pa’i don du don med do |
[In the same way the other] constituents like consciousness, sensation, ideas, and forces separately taken are in se completely unreal: therefore from the standpoint of the absolute truth there is only unreality.
(Ratnāvalī: https://www2.hf.uio.no/polyglotta/index.php?page=record&view=record&vid=69&mid=117285)
---
yadi nāsti svasaṃvittir vijñānaṃ smaryate katham |
anyānubhūte saṃbandhāt smṛtir ākhuviṣaṃ yathā ||24||
亦同無心識 緣念無所得
非念而別生 虛妄念如毒
| gal te raṅ rig yod myin na | | rnam śes ci ltar dran bar ’gyur |
| don dran gyurd pa’i sgo ñid nas | | dpyad myi dgos par de dran no |(21)
| gal te raṅ rig yod min na | | rnam śes dran par ji ltar ’gyur |
| gźan myoṅ ba na ’brel pa las | | dran ’gyur byi ba’i dug bźin no |
« Mais », dira-t-on, « s’il n’y a pas conscience de soi, comment se fait-il qu’on se souvienne de sa pensée ? »—Quand un objet, extérieur à la pensée, a été perçu, il arrive que la mémoire s’en produise ; et, par association, on se souvient [de la perception dont il a été l’objet,—sans que soit nécessaire un germe déposé dans la pensée par la conscience de soi]. De même que la soison de rat, introduit dans le corps à certain moment, se manifeste plus tard, au son du tonnerre.
If there is no act of self-knowledge, how is consciousness remembered?
Memory is from an association with an exterior perception, as the poison is to the rat.
(Bodhicaryāvatāra: https://www2.hf.uio.no/polyglotta/index.php?page=record&view=record&vid=24&mid=119293)
---
vijñānasya tv amūrtasya saṃsargo naiva yujyate |
samūhasyāpy avastutvād yathā pūrvaṃ vicāritam ||97||
有物非和合 如導而先知
而彼識無相 不住於和合
| rnam śes lus med pa la ni | | phrad pa ’thad pa ma yin ñid |
| tshogs pa’aṅ dṅos po med phyir te | | sṅar ni ji ltar rnam dpyad bźin |
Quant à la connaissance visuelle, etc., [qui, pour produire la sensation, devrait entrer en contact avec l’organe sensoriel et avec l’objet extérieur], elle est immatérielle : comment serait-elle susceptible de conjonction ? Quant aux masses, [objets matériels formés d’atomes], elles n’existent pas réellement, [n’étant qu’un amas de parties :] c’est ce qui a été démontré ci-dessus.
Contact cannot be made without consciousness, which is formless,
nor with an aggregate [of parts], because of its unreality, as previously demonstrated.
(Bodhicaryāvatāra: https://www2.hf.uio.no/polyglotta/index.php?page=record&view=record&vid=24&mid=119370)
---
draṣṭavyadarśanābhāvād vijñānādicatuṣṭayam |
nāstīty upādānādīni bhaviṣyanti punaḥ katham ||8||
見可見無故 識等四法無
四取等諸緣 云何當得有
| blta bya lta ba med pa’i phyir | | rnam par śes (3)pa la sogs bźi |
| yod min ñe bar len la sogs | | ji lta bur na yod par ’gyur |
Because there is no what-is-seen and no seeing, the four such as consciousness do not exist. How can clinging etc. exist?
(Mūlamadhyamakakārikā: https://www2.hf.uio.no/polyglotta/index.php?page=record&view=record&vid=27&mid=119557)
---
cakṣuḥ pratītya rūpaṃ ca samanvāhāram eva ca |
nāmarūpaṃ pratītyaivaṃ vijñānaṃ saṃpravartate ||4||
| miṅ daṅ gzugs daṅ dran byed la | | brten nas skye ba kho na ste |
| de ltar miṅ daṅ gzugs brten nas | | rnam par (17b1)śes pa skye bar ’gyur |
Just as [it] only arises in dependence on the eye, [visual] form and attention, so consciousness arises in dependence on name and form.
(Mūlamadhyamakakārikā: https://www2.hf.uio.no/polyglotta/index.php?page=record&view=record&vid=27&mid=119557)
---
saṃnipātas trayāṇāṃ yo rūpavijñānacakṣuṣām |
sparśaḥ sa tasmāt sparśāc ca vedanā saṃpravartate ||5||
因於六觸故 即生於三受
以因三受故 而生於渴愛
| mig daṅ gzugs daṅ rnam par śes | | gsum po ’dus pa gaṅ yin pa |
| de ni reg pa’o reg de las | | tshor ba kun tu ’byuṅ bar ’gyur |
The gathering of the three: eye and [visual] form and consciousness, that is “impact.” From impact feeling totally arises.
(Mūlamadhyamakakārikā: https://www2.hf.uio.no/polyglotta/index.php?page=record&view=record&vid=27&mid=119944)
---
MS 34a7
yeṣāṃ nimittānusārivijñānam, na te dharmārthikāḥ, nimittārthikās te |
T 474 527a8-9
在占想者則為堅識 斯求法者無占想之求也
T 475 546a21
若隨相識是則求相非求法也
T 476 570b25
若隨相識即是求相非謂求法
Kg ma 204a6-7
gaṅ dag gi rnam par śes pa mtshan ma’i rjes su ’jug pa de dag ni chos ’dod pa ma yin te | de dag ni mtshan ma ’dod pa’o ||
Thurman 51
He whose consciousness pursues signs is not interested in the Dharma but is interested in signs.
(Vimalakīrtinirdeśa: https://www2.hf.uio.no/polyglotta/index.php?page=record&view=record&vid=37&mid=130300)
---
ātmadharmopacāro hi vividho yaḥ pravartate |
vijñānapariṇāme ’sau pariṇāmaḥ sa ca tridhā || 1 ||
識轉有二種。一轉爲衆生。二轉爲法。一切 (7) 所縁不出此二。此二實無。但是識轉作二相 (8) 貌也。次明能縁有三種。
由假説我法 有種種相轉
(28)彼依識所變 此能變唯三
/ bdag daṅ chos su ñer 'dogs pa // sna tshogs dag ni gaṅ byuṅ ba /
/ de ni rnam par śes par gyur // gyur pa de yaṅ rnam gsum ste /
From the delusion of self and dharmas, Comes the conveyence of various manifestations;
These are supported and transformed by consciousness, And there are only three of these which may transform.
(Vasubandhu - Triṃśikāvijñapti: https://www2.hf.uio.no/polyglotta/index.php?page=record&view=record&vid=268&mid=493301)
---
Tib 67
mi śes pa daṅ śes pa daṅ rnam par śes pa daṅ, kun rdzob daṅ don dam pa daṅ lhan cig mi gnas pa nas mtshan ma yid la byed pa thams cad kyi bar daṅ lhan cig mi gnas so.
San rec
na cājñānajñānavijñānasaṃvṛtiparamārthena sārdhaṃ saṃvasati, yāvan na sarvanimittamanasikāreṇa sārdhaṃ saṃvasati.
Eng 243
17) It does not stay with ignorance or knowledge, consciousness, concealed truth or the highest truth, as it does not stay with mental effort concerned with any distinguishing marks.
(Akṣayamatinirdeśa: https://www2.hf.uio.no/polyglotta/index.php?page=record&view=record&vid=424&mid=693346)
---
Tib 75
rnam par śes pa kun ’byuṅ ba las miṅ daṅ gzugs kun ’byuṅ ṅo;
San rec
vijñānasamudayān nāmarūpaṃ samudeti,
Eng 286
from the origin of consciousness name and form originate,
(Akṣayamatinirdeśa: https://www2.hf.uio.no/polyglotta/index.php?page=record&view=record&vid=424&mid=693527)
---
Tib 67
mi śes pa daṅ śes pa daṅ rnam par śes pa daṅ, kun rdzob daṅ don dam pa daṅ lhan cig mi gnas pa nas mtshan ma yid la byed pa thams cad kyi bar daṅ lhan cig mi gnas so.
San rec
na cājñānajñānavijñānasaṃvṛtiparamārthena sārdhaṃ saṃvasati, yāvan na sarvanimittamanasikāreṇa sārdhaṃ saṃvasati.
Eng 243
17) It does not stay with ignorance or knowledge, consciousness, concealed truth or the highest truth, as it does not stay with mental effort concerned with any distinguishing marks.
(Akṣayamatinirdeśa: https://www2.hf.uio.no/polyglotta/index.php?page=record&view=record&vid=424&mid=693346)
---
Pāli Vin 1 I,§1,2 p. 1
saṃkhārapaccayā viññāṇaṃ,
Eng Oldenberg
from the samkhâras springs Consciousness,
ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย
เพราะสังขารเป็นปัจจัย จึงมีวิญญาณ
ฉบับสยามรัฐ
สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ
(Pāli Mahāvagga: https://www2.hf.uio.no/polyglotta/index.php?page=record&view=record&vid=820&mid=1407826)
---
[181] Yo panāti yo yādiso .pe. Bhikkhūti .pe. Ayaṃ imasmiṃ atthe
adhippeto bhikkhūti . sañciccāti jānanto sañjānanto cecca abhivitaritvā
vītikkamo . manussaviggaho nāma yaṃ mātukucchismiṃ paṭhamaṃ cittaṃ uppannaṃ paṭhamaṃ
viññāṇaṃ pātubhūtaṃ yāva maraṇakālā etthantare eso manussaviggaho nāma.
Jīvitā voropeyyāti jīvitindriyaṃ upacchindati uparodheti santatiṃ vikopeti.
Satthahārakaṃ vāssa pariyeseyyāti asiṃ vā sattiṃ vā bheṇḍiṃ vā sūlaṃ vā laguḷaṃ
vā pāsāṇaṃ vā satthaṃ vā visaṃ vā rajjuṃ vā.
[๑๘๑] บทว่า อนึ่ง ... ใด ความว่าผู้ใด คือ ผู้เช่นใด มีการงานอย่างใด มีชาติอย่างใด
มีชื่ออย่างใด มีโคตรอย่างใด มีปกติอย่างใด มีธรรมเครื่องอยู่อย่างใด มีอารมณ์อย่างใด
เป็นเถระก็ตาม เป็นนวกะก็ตาม เป็นมัชฌิมะก็ตาม นี้พระผู้มีพระภาคตรัสว่า อนึ่ง ... ใด
บทว่า ภิกษุ ความว่า ที่ชื่อว่า ภิกษุ เพราะอรรถว่า เป็นผู้ขอ ชื่อว่า ภิกษุ เพราะ-
*อรรถว่า ประพฤติภิกขาจริยวัตร ชื่อว่า ภิกษุ เพราะอรรถว่า ทรงผืนผ้าที่ถูกทำลายแล้ว ชื่อว่า
ภิกษุ โดยสมญา ชื่อว่า ภิกษุ โดยปฏิญญา ชื่อว่า ภิกษุ เพราะอรรถว่า เป็นเอหิภิกษุ ชื่อว่า ภิกษุ
เพราะอรรถว่า เป็นผู้อุปสมบทแล้วด้วยไตรสรณคมน์ ชื่อว่า ภิกษุ เพราะอรรถว่า เป็นผู้เจริญ
ชื่อว่า ภิกษุ เพราะอรรถว่า มีสารธรรม ชื่อว่า ภิกษุ เพราะอรรถว่า เป็นพระเสขะ ชื่อว่า ภิกษุ
เพราะอรรถว่า เป็นพระอเสขะ ชื่อว่า ภิกษุ เพราะอรรถว่า เป็นผู้อันสงฆ์พร้อมเพรียงกันให้อุป-
*สมบทแล้วด้วยญัตติจตุตถกรรม อันไม่กำเริบ ควรแก่ฐานะ บรรดาผู้ที่ชื่อว่าภิกษุเหล่านั้น ภิกษุนี้ใด
ที่สงฆ์พร้อมเพรียงกันให้อุปสมบทแล้วด้วยญัตติจตุตถกรรม อันไม่กำเริบ ควรแก่ฐานะ ภิกษุนี้
พระผู้มีพระภาคทรงประสงค์ว่า ภิกษุ ในอรรถนี้
บทว่า จงใจ ความว่า ภิกษุใดรู้อยู่ รู้ดีอยู่ พรากกายมนุษย์จากชีวิต การกระทำของ
ภิกษุนั้น เป็นความตั้งใจ พยายาม ละเมิด
ที่ชื่อว่า กายมนุษย์ ได้แก่จิตแรกเกิดขึ้น คือ ปฐมวิญญาณปรากฏขึ้นในท้องแห่งมารดา
ตราบเท่าถึงกาลเป็นที่ตาย อัตภาพในระหว่างนี้ ชื่อว่า กายมนุษย์
บทว่า พรากจากชีวิต ความว่า ตัดทอน บั่นรอน ซึ่งอินทรีย์ คือชีวิต ทำความสืบต่อ
ให้กำเริบ
บทว่า หรือแสวงหาศัสตราอันจะปลิดชีวิตให้แก่กายมนุษย์นั้น ได้แก่ ดาบ หอก
ฉมวก หลาว ฆ้อน หิน มีด ยาพิษ หรือเชือก.
(พระไตรปิฎก เล่มที่ ๑ พระวินัยปิฎก เล่มที่ ๑ มหาวิภังค์ ภาค ๑
TIPITAKA Volume 1 : Vinaya Pitaka Vol 1 : Vinaya. Mahāvi (1):
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/roman_read.php?B=1&A=2602)